Phân độ thoái hóa khớp gối và những lưu ý điều trị ở từng giai đoạn

Ngày nay, tình trạng thoái hóa khớp gối không còn xa lạ khi có đến 1/3 người Việt trên 40 tuổi mắc phải căn bệnh này. Mặc dù vậy, không phải ai cũng biết các giai đoạn thoái hóa khớp gối gồm những gì, có những điểm khác biệt nào trong việc nhận biết cũng như điều trị bệnh. 

Thoái hóa khớp gối xảy ra khi lớp sụn khớp bị bào mòn bởi nhiều nguyên nhân (lão hóa, chấn thương…) khiến các đầu xương tại đây cọ xát vào nhau, từ đó dẫn đến những biểu hiện đặc trưng như đau sưng và cứng khớp gối, mất dần khả năng vận động…

Tuy không phải là bệnh lý gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng thoái hóa ở khớp gối gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cũng như sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Do đó, việc chẩn đoán và điều trị sớm bệnh lý thoái hóa khớp gối là rất quan trọng để có thể hạn chế được những biến chứng về sau.

Nhận biết các giai đoạn của thoái hóa khớp gối và hướng điều trị

Bệnh thoái hóa khớp gối tiến triển qua 4 giai đoạn được xác định theo sự tổn thương của khớp trên hình ảnh X-quang. Dựa theo mức độ thương tổn, có thể chia các giai đoạn thoái hóa khớp gối thành 4 mức độ cụ thể tương ứng với cách nhận biết, chẩn đoán cũng như mục tiêu điều trị riêng.

Thoái hóa khớp gối độ 1

Hình ảnh chụp X-quang: Khe khớp gần như bình thường, có thể có gai xương nhỏ.

Biểu hiện lâm sàng

• Thường ở giai đoạn đầu tiên, thoái hóa khớp gối không có biểu hiện triệu chứng rõ ràng, tại khớp gối không có hiện tượng sưng nóng đỏ đau, không xuất hiện biến dạng.
• Lớp sụn khớp chỉ vừa bị bào mòn một phần nhỏ nên người bệnh vẫn đi lại vận động bình thường mà không cảm thấy đau nhức, khó chịu dai dẳng ở đầu gối. Có thể xuất hiện đau khớp gối khi bệnh nhân hoạt động quá nhiều vùng khớp gối, đứng lên ngồi xuống liên tục, lên xuống cầu thang hay ngồi xổm.
• Khe khớp tại đây cũng chưa có dấu hiệu thu hẹp nhưng gai xương đã bắt đầu hình thành. Sự phát triển của gai xương có thể gây đau khi bệnh gập và duỗi cẳng chân nhưng đó là câu chuyện của giai đoạn sau.

Giải pháp điều trị

Vì không có biểu hiện bên ngoài nào rõ rệt nên thường bác sĩ sẽ không chỉ định phương án điều trị cụ thể cho bệnh nhân thoái hóa khớp gối vào giai đoạn này. Mặc dù vậy, nếu bị dự đoán có nguy cơ thoái hóa khớp gối tiềm ẩn, người bệnh sẽ được khuyến khích rèn luyện thể chất, thể dục thể thao đều đặn bằng các bài tập đặc trị

Ngoài ra, nên thay đổi chế độ ăn uống sinh hoạt và làm việc phù hợp đồng thời sử dụng kết hợp một số dòng thuốc bổ khớp như glucosamine, chondroitin… nhằm làm chậm quá trình thoái hóa khớp xương và sự tiến triển của bệnh, bảo vệ khớp gối khỏi những biến chứng có thể xảy ra.

Thoái hóa khớp gối độ 2

Hình ảnh chụp X-quang: Có hiện tượng hẹp khe khớp nhẹ, có gai xương nhỏ.

Biểu hiện lâm sàng

• Được gọi là giai đoạn tiến triển nhẹ, lớp sụn khớp chưa bị tổn thương nhiều, bao hoạt dịch vẫn hoạt động bình thường cung cấp đủ dịch khớp để nuôi dưỡng lớp sụn đồng thời giúp bôi trơn ổ khớp, nhờ đó hoạt động của khớp gối vẫn được bình thường.
• Tuy nhiên một số bệnh nhân thoái hóa khớp gối ở giai đoạn này đã có sự hình thành các gai xương nhỏ, khi bệnh nhân vận động, gai xương sẽ chạm vào các tổ chức mô trong ổ khớp, có thể gây đau mỏi nhất là khi vận động nhiều hay làm việc quá sức.
• Có thể có hiện tượng cứng khớp khi trời lạnh hoặc khi ít vận động khớp gối.

Khi thoái hóa khớp gối phát triển đến giai đoạn 2, gai xương đã thành hình rõ ràng trên kết quả chụp X-quang nhưng khe khớp vẫn chưa hẹp đến mức khiến các đầu xương cọ xát vào nhau, đồng thời lượng dịch bao hoạt dịch vẫn còn đủ để khớp hoạt động. Mặc dù vậy, lúc này người bệnh bắt đầu có những triệu chứng đầu tiên như:

• Đau nhức đầu gối sau một ngày dài chạy hoặc đi bộ.
• Khớp gối có xu hướng cứng nếu bệnh nhân không hoạt động trong vài giờ.
• Cảm thấy đau và khó chịu ở những động tác như khuỵu gối xuống (quỳ) hoặc cúi người…

>>> Xem thêm: NHỮNG GIAI ĐOẠN THOÁI HOÁ KHỚP GỐI M17 

Giải pháp điều trị

Khớp gối bị thoái hóa độ 2 vẫn được đánh giá là giai đoạn nhẹ nên bệnh nhân cần chủ động sớm đến gặp bác sĩ ngay khi có các biểu hiện trên để được thăm khám và có biện pháp ngăn chặn bệnh tiến triển. Ở giai đoạn này, người bệnh chủ yếu được chữa trị theo hướng không dùng thuốc với những giải pháp như:

• Giai đoạn này tình trạng khớp gối bắt đầu xuất hiện dấu hiệu ảnh hưởng đến sự vận động khớp. Do đó, bệnh nhân cần phải thận trọng trong các hoạt động sinh hoạt hằng ngày, đặc biệt với những tư thế, công việc có liên quan đến khớp gối, giảm bớt áp lực đè nặng lên khớp gối
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh kết hợp với tập luyện các bộ môn rất tốt cho sức khỏe xương khớp như bơi lội, yoga, khí công dưỡng sinh,… nhằm kiểm soát cân nặng, tránh thừa cân béo phì vì đây là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây nên tình trạng thoái hóa khớp gối sớm.
• Hạn chế thực hiện các động tác có thể tăng thêm áp lực lên khớp gối như quỳ, ngồi xổm hoặc nhảy bật cao…

• Hỗ trợ tăng cường sức mạnh cho các mô cơ quanh khớp gối nhằm duy trì tính linh hoạt và ổn định của khớp và hạn chế nguy cơ tổn thương khớp gối thêm

• Sử dụng nẹp đầu gối để cố định và bảo vệ khớp nếu cần thiết

Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể dùng các thuốc đường uống, thuốc giảm đau không kê toa (OTC) như paracetamol, NSAIDs… và chế phẩm tiêm nội khớp như Hyalgan, huyết tương giàu tiểu cầu… để đẩy lùi những triệu chứng khó chịu. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đây chỉ là giải pháp tạm thời và không được dùng để điều trị lâu dài do thuốc có nguy cơ gây tác dụng phụ ảnh hưởng đến gan, thận, dạ dày và tim mạch.

Thoái hóa khớp gối độ 3

Hình ảnh chụp X-quang: hình ảnh tổn thương cho thấy hẹp khe khớp rõ, đặc xương dưới sụn, nhiều gai xương kích thước khác nhau, đầu xương có thể bị biến dạng.

Biểu hiện lâm sàng

• Giai đoạn này, lớp sụn khớp bị tổn thương rõ nét, gai xương nhiều làm khớp bị biến dạng gây ảnh hưởng đến sự vận động của khớp.

• Các cơn đau khớp gối xuất hiện thường xuyên hơn, đi lại vận động khó khăn nhất là khi leo cầu thang, đứng lâu, đi nhiều, ngồi xổm, nhiều khi đi bộ nhẹ nhàng cũng đau khớp.

• Cứng khớp buổi sáng xảy ra thường xuyên.

• Có thể xuất hiện các đợt viêm khớp gối gây sưng nóng đỏ đau, thậm chí có thể tràn dịch.

• Một số trường hợp có biểu hiện vẹo khớp gối.

Ngoài các triệu chứng đau và khó chịu ở đầu gối khi cúi người, quỳ hoặc vận động, người bệnh còn có biểu hiện cứng khớp vào buổi sáng hoặc sau khi ngồi quá lâu nếu bệnh tiến đến giai đoạn 3.

Ở giai đoạn thoái hóa khớp gối độ 3, bác sĩ có thể tìm thấy dấu hiệu bào mòn, tổn thương rõ rệt của lớp sụn giữa các đầu xương trên phim chụp X-quang. Lúc này, không chỉ khe khớp thu hẹp đáng kể mà gai xương cũng phát triển nhiều hơn. Bên cạnh đó, mô mềm bao quanh khớp còn bị viêm, dẫn đến tình trạng viêm bao hoạt dịch với biểu hiện đầu gối sưng đau khó tả.

Giải pháp điều trị

• Yêu cầu điều trị nội khoa dùng thuốc kết hợp thuốc giảm đau chống viêm không steroid với các thuốc bổ trợ khớp cùng với các phương pháp vật lý trị liệu.

• Điều chỉnh thói quen ăn uống sinh hoạt khoa học, hạn chế vận động nặng hay vận động quá nhiều vùng khớp gối.
• Kiểm soát cân nặng, tránh thừa cân.
• Tập luyện thể dục thể thao đặc biệt các môn như bơi lội, đạp xe đạp, yoga…
• Bệnh nhân có thể dùng các thuốc đường uống hoặc các thuốc và chế phẩm tiêm nội khớp (Hyalgan, huyết tương giàu tiểu cầu …)
• Bệnh nhân cũng có thể phải điều trị bằng phẫu thuật như nội soi khớp cắt lọc, đục xương chỉnh trục…

Thuốc giảm đau OTC cũng có thể được áp dụng trong trường hợp này. Nếu thuốc OTC không đem lại hiệu quả như mong đợi, bác sĩ có thể cân nhắc kê toa một số loại thuốc có dược lực mạnh hơn, ví dụ như glucocorticoid (một dạng của corticosteroid) hay tramadol (một dạng của opioid – thuốc giảm đau gây nghiện).

Dù cả hai loại thuốc trên đều đem lại hiệu quả giảm đau, kháng viêm cao nhưng chúng không được khuyến khích sử dụng lâu dài do nguy cơ lệ thuộc vào thuốc và phát sinh một số tác dụng ngoài mong muốn.

Mặt khác, thường xuyên tập thể dục và ăn uống đầy đủ dinh dưỡng vẫn là điều cần thiết trong quá trình điều trị thoái hóa đầu gối độ 3.

Thoái hóa khớp gối độ 4

Hình ảnh chụp X-quang: Hẹp khe khớp nhiều, thậm chí có thể hẹp toàn bộ khe khớp, đặc xương dưới sụn, gai xương kích thước lớn, đầu xương bị biến dạng rõ.

Biểu hiện lâm sàng

• Ở giai đoạn 4, lớp sụn gần như bị bào mòn hoàn toàn rồi bong tróc để lộ các đầu xương, có thể tổn thương bao hoạt dịch nên không thể bôi trơn ổ khớp khi vận động. Do đó bệnh nhân bị hạn chế vận động khớp gối, đau khi vận động, có thể nghe tiếng lạo xạo lục cục khi vận động khớp gối do các đầu xương chạm vào nhau.
• Đau nhức thường xuyên liên tục, có những cơn đau khớp dữ dội, đau tăng khi vận động.
• Cứng khớp buổi sáng.
• Biến dạng khớp gối do hẹp khe khớp, dính khớp, gây lệch trục.
• Viêm khớp gối xảy ra thường xuyên hơn, tràn dịch khớp gối

So với các giai đoạn trên, gối bị thoái hóa ở độ 4 mang tính nghiêm trọng hơn hẳn. Lúc này, một hoạt động đơn giản như đi lại trong phạm vi nhỏ cũng khiến người bệnh cảm thấy rất đau và khó chịu. Bên cạnh đó, bệnh nhân còn có biểu hiện sưng viêm và cứng khớp.

Nguyên nhân đứng sau những triệu chứng trên chủ yếu là do khe khớp hẹp đi nhiều, kèm theo tình trạng xơ xương dưới sụn. Thông qua kết quả chẩn đoán hình ảnh, bác sĩ có thể dễ dàng nhận thấy ở giai đoạn thoái hóa khớp gối này:

• Lớp sụn gần như bị bào mòn hoàn toàn
• Gai xương hình thành nhiều, kích thước lớn
• Đầu xương biến dạng trong một số trường hợp nghiêm trọng

Ngoài ra, lượng dịch bôi trơn khớp cũng giảm đi đáng kể, khiến các đầu xương cọ xát với nhau ở mỗi cử động khớp gối, từ đó kéo theo các cơn đau khó tả. Bên cạnh đó, tình trạng này còn hạn chế khả năng vận động của đầu gối.

Giải pháp điều trị

Đối với thoái hóa khớp gối độ 4, bệnh nhân thường chỉ có một lựa chọn điều trị duy nhất là phẫu thuật. Các loại phẫu thuật phổ biến dành cho giai đoạn này chủ yếu là:

• Phẫu thuật đục xương chỉnh trục: thay đổi trọng tâm chịu lực của khớp gối, nhờ đó hỗ trợ giảm đau cũng như làm chậm quá trình thoái hóa.
• Phẫu thuật thay khớp gối: loại bỏ phần khớp hư tổn và thay thế bằng khớp nhân tạo.
• Phẫu thuật nội soi khớp gối: chữa lành thương tổn bên trong khớp gối theo cách ít xâm lấn nhất, từ đó hạn chế rủi ro phát sinh biến chứng trong hoặc sau phẫu thuật.
• Điều trị tích cực kết hợp nội khoa với vật lý trị liệu để hạn chế, cải thiện sự biến dạng khớp, đồng thời phục hồi chức năng vận động cho bệnh nhân.
• Trường hợp không đáp ứng với các phương pháp điều trị nội khoa cần chỉ định tiến hành điều trị ngoại khoa như nội soi khớp, đục xương chỉnh trục khớp hoặc phẫu thuật thay khớp.

Mặc dù không thể phòng ngừa tình trạng thoái hóa ở khớp hoàn toàn nhưng việc kiểm soát, điều trị tốt ngay từ đầu sẽ giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh. Đây cũng là nguyên nhân vì sao mọi người nên nắm rõ cách nhận biết triệu chứng thoái hóa khớp gối ở các giai đoạn khác nhau, qua đó sớm có giải pháp can thiệp phù hợp.